Baba tarafından soyu Cahiliye döneminde Kureyş kabilesinin sefaret işlerine bakan Adi b. Ka‘b kabilesine ulaşır ve Ka‘b b. Lüey’de Hz. Peygamber’in nesebiyle birleşir. Annesi Mahzum kabilesinden Hanteme bint Haşim’dir. Müslüman olmadan önce babasının develerini güttüğü, içkiye ve kadına çok düşkün olduğu, iyi ata bindiği, iyi silah kullandığı ve pehlivan yapılı olduğu belirtilir. Müslüman olması konusunda iki rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerden daha geçerli kabul edileni şudur;
Bir gece şarap içmek için kendine arkadaş bulamayınca Kabe’ye gitmiş. Orada Hz. Peygamber(s.a.v)’in Beytülmakdis’e doğru namaz kıldığını görünce Kabe’nin örtüsü altına saklanarak ona yaklaşmış, Kureyşliler’in Kur’an için söyledikleri, “Şairlerin, kahinlerin veya Muhammed’in uydurmasıdır” şeklindeki sözlere cevaplar veren Hakka suresinin 41-46. ayetlerini duyunca Müslüman olmaya karar vererek Hz. Muhammed(s.a.v)’i takip etmiş, Peygamber Efendimiz evine girmeden önce onu fark edip “Ne var ya Ömer?” diye sorması üzerine, “Allah’a, resulüne ve onun Allah katından getirdiği şeylere iman etmeye geldim” diye cevap verince Resulullah, “Ey Ömer! Allah sana hidayet nasip etti” diyerek göğsünü sıvazlamış ve ona dua etmiştir. Onun Müslüman olması diğer Müslümanları güçlendirmiştir. Müslümanlığa adım attığı gün Kabe’ye giderek namaz kılmış, diğer Müslümanlar da ilk defa o gün Kabe’de namaz kılmışlardır.
Hz.Ömer son derece doğru ve isabetli düşünürdü. Henüz hakkında vahiy gelmeyen bazı önemli konularda Hz. Peygamber’e başvurarak o hususlarda ayet indirmesi için Allah Teala’ya dua etmesini istedi. Hz. Ömer’in açıklık getirilmesini istediği hususlarda ayetler nazil olmuştur.
Medine’ye hicret edince gün aşırı Resul-i Ekrem’i ziyaret ederek, bütün gün onun yanında kalırdı. Hz. Ebu Bekir’le birlikte Resulullah’ın en büyük yardımcısı oldu. Onun katıldığı bütün savaşlarda bulundu. Hz. Ebu Bekir’in vefatından sonra İslam’ın ikinci halifesi oldu. İran, Irak, Suriye, Mısır topraklarını İslam ülkesine kattı. Kudüs, Azerbaycan, Ermenistan, Horasan, İskenderiye onun zamanında fethedildi. Basra, Kufe, Musul gibi büyük şehirleri kurdu.Yardıma muhtaç olan insanlara maaş bağladı. Devlet idaresinde önemli yenilikler yaptı. İdari, adli, mali ve askeri teşkilat kurdu. İslam’ın, Kur’an-ı Kerim’in ve İslami ilimlerin daha geniş muhitlere yayılması için çalışmalarda bulundu. İslamiyet’i uzun yıllar boyu bizzat Resulullah Efendimiz’den öğrenmesi sebebiyle İslam Hukukunun birçok meselesinde şahsi görüşleri vardı. Kızı Hafsa’yı Efendimizle evlendirerek Hz. Peygamber’in kayın pederi olma şerefini elde etti.
1 Kasım 644’te, Fars Ebu Lü’lüe kendisinden alınan verginin azaltılmasını istemiş ancak talebi kabul edilmemiştir. Bunun üzerine Hz.Ömer’e Medine’de sabah namazında hançerle saldırmış, ardından intihar etmiştir. Ömer bin Hattab ise üç gün sonra vefat etmiştir.